Przemyśleć Zagładę

Yehuda Bauer przyznaje, że do zajęcia się historią Zagłady skłoniło go przerażenie. Ogarnięty tym przerażeniem, po latach sformułował własną interpretację wydarzenia, do którego – jak twierdzi – nie musiało dojść.

„Tak jak zbrodnia popełniona na Żydach nie była nieunikniona, tak samo nie jest ona niewytłumaczalna” – pisze Bauer, argumentując, że Zagładę można i należy zrozumieć, gdyż jest ona wydarzeniem ludzkim, w tym sensie, że dokonali go ludzie z powodów leżących w ludzkiej naturze i metodami wymyślonymi i zastosowanymi przez ludzi. Jakkolwiek trudne byłoby wyjaśnianie Zagłady, Bauer zachęca nas do odrzucenia wszelkich interpretacji lokujących ją poza sferą racjonalności, traktujących ją jako „niewytłumaczalną”, i zaprasza do przemyślenia tego bezprecedensowego wydarzenia w kategoriach historycznych.

Przemyśleć Zagładę – jedna z najważniejszych książek historyka światowej sławy – wreszcie, z wieloletnim opóźnieniem, trafia do rąk polskiego czytelnika. To elementarz dla wszystkich próbujących lepiej zrozumieć świat, w którym żyjemy.

Barbara Engelking

Coś podobnego mogło wydarzyć się wszędzie, ale w Niemczech – gdzie w XIX w. przynajmniej część elity przesiąkła radykalnym antysemityzmem, a wielu połączyło go z ogólną ideologią rasistowską – okazało się, że warstwa ludobójczych przywódców nazistowskich bez trudu może przekształcić większość obywateli niemieckich w swoich wspólników. Główną rolę odgrywali ludzie z wyższym wykształceniem. Ciągle powracam do pytania, czy naprawdę nauczyliśmy się czegokolwiek, czy ciągle nie wypuszczamy z naszych uniwersytetów technicznie kompetentnych barbarzyńców.

A Kościoły? Zagłada uwidoczniła głęboki kryzys chrześcijaństwa. Dziewiętnaście wieków po tym jak chrześcijański mesjasz głosił ewangelię miłości, jego naród został wymordowany przez ochrzczonych pogan. Kościoły – o ile nie kolaborowały – zachowywały milczenie.

[…]

Kiedy naziści chcieli dokonać rebelii wymierzonej w kulturę zachodnią, kogóż jeśli nie Żydów, którzy ciągle stanowili żywe przypomnienie jednego ze źródeł tej kultury, musieli unicestwić? Żydzi – bez względu na to, czy tego chcą, czy nie – stanowią kluczowy składnik autopercepcji mieszkańców Zachodu. Ta autopercepcja rozpowszechniła się na świecie nie tylko za pomocą tak zwanej cywilizacji zachodniej, ale też przez kulturę kiczu, która również powstała na Zachodzie.

Fragmenty przemówienia Yehudy Bauera w Bundestagu

Książka ma 376 stron.